سم کشاورزی چیست؟

سموم کشاورزی به منظور کنترل آفاتی که محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار می دهند، مورد استفاده قرار می گیرند. سموم کشاورزی طیف گسترده ای دارند و شامل علف کش ها، حشره کش ها  و قارچ کش ها هستند که علف کش ها در این بین ۸۰ درصد کل سموم دفع آفات را تشکیل می دهند. سموم دفع آفات کشاورزی مواد شیمیایی هستند. این مواد به منظور از بین بردن آفات مورد استفاده قرار می گیرند. به طور کلی، سموم شیمیایی دفع آفات یک ماده شیمیایی یا یک عامل بیولوژیکی مانند ویروس، باکتری، ضدمیکروب یا ضدعفونی کننده است که باعث مهار و کشتار آفات می شود. استفاده از سموم دفع آفات کشاورزی به قدری متداول است که اصطلاح آفت کش ها اغلب به عنوان مترادف با محصول محافظت از گیاه  استفاده می شوند. این ماده معمولا برای از بین بردن یا کنترل انواع آفات کشاورزی استفاده می شود.

تعریف سم کشاورزی از نگاه سازمان غذا و کشاورزی

هر ماده یا مخلوطی از موادی که برای پیشگیری، از بین بردن یا کنترل هرگونه آفت از جمله بیماری انسان یا حیوانات، گونه های ناخواسته گیاهان یا حیوانات در نظر گرفته شده است که باعث ایجاد صدمه در حین تولید یا تداخل در تولید، فرآوری، ذخیره سازی، حمل و نقل یا بازاریابی می شود. مواد غذایی، کالاهای کشاورزی، محصولات چوبی و خوراک حیوانات، یا موادی که ممکن است برای کنترل حشرات، آراکنیدها یا سایر آفات موجود در بدن در حیوانات تجویز شود.

انواع سموم کشاورزی از نظر نوع ترکیبات ساخت

در یک طبقه بندی دیگر، سموم را می توان بر اساس ترکیبات و اجزای سازنده آن ها به مواد زیر تقسیم کرد:

۱. سموم ارگانوفسفات

بیشتر ارگانوفسفات ها حشره کش هستند. مکانیسم آنها به این گونه است که در آنزیم تنظیم کننده انتقال عصبی اختلال ایجاد می کنند.

۲. سموم كربامات

مکانیسم عملکرد دفع آفات کربامات مشابه ارگانوفسفره می باشد. با این حال، اثرات آنزیمی معمولا برگشت پذیر هستند.

۳. حشره کش های ارگانوکلر

این حشره کش ها معمولا در گذشته مورد استفاده قرار می گرفتند. اما در حال حاضر بسیاری از کشورها به دلیل اثرات سلامتی و محیطی و پایداری آنها از حشره کش های ارگانوکلرین استفاده نمی کنند.

 مطالعه کنید: خرید انواع گالن 5 لیتری

 ۴. پیریدروئید

این سم مصنوعی از پیرترین، سموم دفع آفات طبیعی است. این سم در گل داودی یافت می شود. آنها به گونه ای ساخته شده اند که ثبات خود را در محیط به حداکثر می رسانند.

۵. علف کش های سولفونیل اوره

علف کش های سولفونیل اوره برای کنترل علف های هرز مانند پیریتوبیاک سدیم، سیکلوسولفامورون، بیسپیریباک سدیم، ترباسیل، سولفومتورون-متیل سولفوسولفورون، ریمسولفورون، پیرازوسولفورون-اتیل، ایمازوسولفورون، نیسولوسولفولون، اسانوسولفولون، سولفولون مایع، سولفولون مایع متیل، اتوکسی سولفورون، کلریمورون-اتیل، بنزولفورون - متیل، آزیمسولفورون و آمیدوسولفورون.

۶. سموم بیولوژیکی

سموم بیولوژیک انواع خاص سموم هستند. این سموم از مواد طبیعی مانند حیوانات، گیاهان، باکتریها و مواد معدنی خاص تشکیل می شوند.

انواع آفت کش ها و سموم کشاورزی

 به طور کل تا به امروز بیش از 14 گروه سم و آفت کش شناخته شده است. اما از بین این سموم تنها 6 نوع از آن در کشاورزی کاربرد دارد. در ادامه هر کدام از این سموم کشاورزی را به صورت جداگانه به شما معرفی میکنیم.

1- قارچ کش ها

قارچ کش ها همانطور که از اسمشان مشخص است، برای از بین بردن عفونتهای قارچی در محصولات و همچنین از بین بردن قارچ‌های بیماری زا در زمین های کشاورزی استفاده میشود. قارچ کش ها خود به 2 دسته ارگانیک و غیر ارگانیک تقسیم بندی میشوند.

قارچ کش های غیر ارگانیک شامل ترکیباتی از بردئوکس، سولفور، مرکوریک کلراید و … میباشند. همچنین قارچ کشهای ارگانیک شامل کربامات ها، اگزانتینس، ترکیبات جیوه و مشتقات بنزیمیدیاازول هستند. تیرام و زیرام نیز نمونه ای از قارچ کش ها هستند که برای آبزیان و حیوانات آبزی بسیار سمیو خطرناک هستند.

2- علف کش ها

همانطور که میدانید علف ها گیاهانی هستند که به طور ناخواسته در زمین های کشاورزی رشد میکنند. علف کش ها بسته به عملکردشان میتوانند به دسته بندیهای مختلفی تقسیم بندی شوند. به طور مثال علف کش ها شامل : علف کشهای انتخابی، غیر انتخابی، تماسی، انتقال یافته و  قابل استفاده در برگ و خاک هستند. به طور کل تمامیعلف کش ها شامل ترکیباتی نظیر  تریازین ها، کرباماتها و مشتقات آکسین هستند.

خود مشتقات آکسین که 2,4-D و 2, 4, 5-T نام دارند در مواردی میتوانند با یکدیگر ترکیب شوند و یک علف کش موثر نارنجی رنگ را تولید کنند.

در جنگ جهانی دوم کشاورزان از همین ترکیب نارنجی رنگ برای از بین بردن علفهای مزرعه خود استفاده میکردند. البته ناگفته نماند که علف کش ها میتوانند مضراتی هم داشته باشند. طی تحقیقات گسترده، دانشمندان متوجه شده اند که ممکن است استفاده از آفات کش ها در مزرعه و استفاده از محصولات آن انسان ها را در معرض نوعی بیماری پارکینسون با نام پاراکوات قرار دهد. همچنین در طی تحقیقات دیگری مشخص شده که نوعی علف کش با نام آترازین میتواند بر رشد قورباغه ها تاثیر نامطلوبی بگذارد.

3- کرم کش ها

کرم کش ها از دسته سموم کشاورزی هستند که بیش تر برای کشتن و یا دفع کرم ها مورد استفاده قرار میگیرند. به طور مثال کرم کش آلدیراب یک مهارکننده استیل کولین استراز است که میتواند سبب کشتن کرم‌هایی شود که بر روی محصولات تنباکو تاثیر میگذارند. به طور مثال کرم Meloidegyne incognitia میتواند سبب آلودگی ریشه گیاه تنباکو شود و  از این طریق تاثیر منفی بر میزان تولید محصولات داشته باشد. اما ترکیبات مختلفی می توانند در نقش کرم کش در مزرعه وجود داشته باشند.

به طور مثال Purpureocillium lilacinum که یک کنترل کننده بیولوژیکی است میتواند بر روی کرم گیاه تنباکو تاثیر بسیار مثبتی داشته باشد و با ایجاد پروتئازو آنزیم های کیتیناز سبب نابودی چنین کرم‌هایی شود.

همچنین نوعی قارچ گوشت خوار با نام nematophgus carnivorous fungi نیز برای از بین بردن و دور کردن کرم ها در مزرعه، امروزه مورد استفاده قرار گرفته است. از دیگر ترکیبات کرم کش نیز می توانیم به متیل برومید، اتیل دی برومید و کلروپیکرین اشاره کنیم.

البته ناگفته نماند که تکنیک بخاردهی خاک نیز یک روش برای از بین بردن کرم مزرعه محسوب میشود. در این روش سعی میشود تا با افزایش دما و یکسری عملیات حرارتی یا سولاریزاسیون خاک را ضدعفونی کنند و بیماری زایی کرم ها و همچنین خود کرم ها را از بین ببرند.

4- جونده کش ها

جونده کش ها عموما سمومی هستند که برای حیوانات موجود در مزرعه استفاده میشود از معروف ترین آن ها میتوانیم به فلوراستات، وارفارین، پودر پیاز قرمز و زینک فسفید اشاره کنیم. در واقع این جونده کش ها و سموم میتوانند چرخه ویتامین پتاسیم در بدن جوندگان را دچار اختلال کنند و در ادامه سبب مرگ آن ها شوند.

همچنین ویتامین‌هایی نظیر ویتامین D3، D2 و D سبب هیپرکلسمیدر جوندگانی نظیر موش میشوند و در ادامه سبب نابودی آن ها و دوری آن ها از مزرعه و زمین کشاورزی می شوند. استریکنین نیز که از درخت استریکنوس به دست می آید، در دسته جونده کش ها قرار می گیرد و عمدتا باعث خفگی در موشهای صحرایی میشود.  کرالوز نیز جزء مشتقاتی از گلوکز محسوب میشود که با ترکیب با استات مس، تراکسید آرسنیک میتواند به صورت موثر سبب از بین بردن جوندگان شود.

5- حشره کش ها

حشره کش ها عمدتا از 2 طریق میتوانند سبب از بین رفتن حشرات در زمین های کشاورزی شوند. یک راه از طریق دستگاه غذایی و معده حشرات است که حشرات با خوردن سموم و حشره کش ها از بین می روند و دیگری از طریق استنشاق سم توسط حشره است. حشره کش ها نیز عمدتا هم به صورت طبیعی و هم به صورت مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرند. البته به تازگی حشره کشهای زیستی هم مورد استفاده قرار گرفته که در ادامه بیش تر به آن ها می پردازیم.

در واقع روغن این گیاه به عنوان لاروکش در مزارع مورد استفاده قرار می گیرد و لارو حشرات را از بین میبرد. همچنین در کشور آلمان حشره کشهای زیستی ایجاد شدند که با استفاده از آن ها توانستند مراحل رشد حشرات را تنظیم کنند. به عبارت دیگر با استفاده از این روش و با مهار سیستم تکوین اسکلت حشرات یا سنتز کیتین، JH و اکدیزون سبب نابودی حشراتی همچون پشه و سوسک در زمین کشاورزی شدند.

در واقع در این روش با استفاده از مواد شیمیایی سعی میکنند تا حشرات را از بین ببرند. از حشره کش های مصنوعی نیز میتوانیم به ارگانوکلرین، ارگانوفسفات، کربامات، پیروتروئیدها و اتیلن دی بروماید که یک ماده فرار و استنشاقی برای حشرات است، اشاره کنیم. حال هر کدام از این حشره کش ها را به صورت جداگانه به شما معرفی می کنیم.

مهم‌ترین انواع سموم کشاورزی کدامند؟

به طور کلی برخی از سموم کشاورزی در بازار هستند که بیش از دیگر سموم اهمیت داشته و مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از پرکاربردترین و مهم‌ترین سموم عبارت‌اند از:

• گلایفوزیت

نوعی علف‌کش از گروه اسید فسفونیک که برای کنترل گیاهان هرز یکساله و چندساله استفاده می‌شود.

• دلتا مترین

 از گروه پایروتروئیدها است و برای مبارزه با مینوز لکه گرد درختان میوه سردسیری، پرودینای چغندر قند و همچنین سن گندم کاربرد دارد.

• آمیتراز

 از گروه آميدين‌ها است و برای كنترل كنه قرمز تار عنكبوتی، مينوز برگ و سپرداران، كرم غوزه پنبه، مگس سفيد و كرم‌های برگ خوار و در حيوانات برای كنترل ساس، كنه و شپش کاربرد دارد.

• پرمترین

 از گروه پایرتروئیدها بوده و خاصیت دورکنندگی دارد.

• کلروپیریفوس

 یکی از سموم ارگانوفسفات بوده و برای كنترل بسیاری از آفات كشاورزی، خانگی و همچنين ضدعفونی خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• فن والریت

این سم بیشتر برای مگس‌ها‌، کک‌ها، کرم‌های شکاری، برگ خواران، کاترپیلارها، فلس‌داران و سایر حشرات مکنده استفاده می‌شود.

• پاراکوات

 این سم با تولید گونه‌های اکسیژن فعال در قسمت‌های سبز گیاه، موجب از بین رفتن علف‌های هرز می‌شود.

• فن پیروکسی میت

این سم کنه کش، برای جلوگیری از آسیب‌رساندن کنه‌ها در فصول زراعی استفاده می‌شود.

• فن پروپاترین

نوعی کنه کش غیر سیستمیک از گروه پایروتیروئیدی بوده و آفات را فلج کرده و در نهایت سبب مرگ آن‌ها می‌شود.

• دیازینون

 جزو خانواده سموم حشره‌کش ارگانوفسفره بوده و به منظور از بین بردن آفات درختان میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• اکسی دایمتون متیل

 این سم سیستمیک تماسی – گوارشی، از گروه سموم ارگانوفسفره بوده و برای از بین بردن جشرات کاربرد دارد.

• سایپرمترین

این سم غیر سیستمیک، برای از بین بردن تعداد بسیاری از حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• اندوسولفان

نوعی حشره کش ممنوعه که سمیت بسیار زیادی داشته و برای حشرات مفید نیز زیان‌آور است.

انواع سموم کشاورزی از نظر نوع ساخت

به صورت کلی سمومی که در کشاورزی استفاده می شوند را به دو شکل تهیه می کنند که این دو روش به شرح زیر هستند:

• سم های بیولوژیکی

سم هایی که از نوع بیولوژیکی هستند از مواد طبیعی تولید می شوند.  به عنوان مثال: حیوانات، گیاهان، باکتری ها و مواد معدنی برای تولید این سم ها به کار می روند.

• سم های شیمیایی

در مقابل سم های بیولوژیکی که از مواد طبیعی ساخته می شوند، سم های شیمیایی از مواد کاملا شیمیایی ساخته می شوند. و آنها را در آزمایشگاه های شیمی مربوط به تولید سموم کشاورزی می سازند.

تاریخچه سم کشاورزی

سموم کشاورزی یک اختراع جدید نیستند. بسیاری از تمدن های باستانی از سم کشاورزی و آفت کش ها برای محافظت از محصولات خود در برابر حشرات و آفات استفاده می کردند. سومریان باستان از گوگرد برای محافظت از محصولات خود در برابر حشرات استفاده می کردند. در حالی که کشاورزان قرون وسطی استفاده از مواد شیمیایی مانند آرسنیک را روی محصولات شان آزمایش کردند.

چینی ها از ترکیبات آرسنیک و جیوه به عنوان سم شپش و سایر آفات استفاده می کردند. در حالی که یونانی ها و رومی ها از روغن، خاکستر، گوگرد و مواد دیگر برای محافظت از خود، دام ها و محصولاتشان در برابر آفات مختلف استفاده می کردند.

در همین حال در قرن نوزدهم محققان بیشتر بر روی تکنیک های طبیعی شامل ترکیبات ساخته شده از ریشه سبزیجات گرمسیری و گل های داوودی تمرکز کردند. در سال 1939، دی کلرو-دی فنیل-تری کلرواتان(DDT) کشف شد که بسیار موثر بوده و به سرعت به عنوان حشره کش در جهان مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، بیست سال بعد، به دلیل اثرات بیولوژیکی و ایمنی استفاد از این سم برای انسان، DDT تقریبا در 86 کشور ممنوع شده است.