شاید بطور دقیق هیچ کدام از ما به یاد نیاوریم که اولین بار چه زمانی ظروف پلاستیکی پای خود را به زندگی مان باز کردن و حالا جز جدایی ناپذیر سفره، یخچال، کابینت و.... در خانه ها شده اند. اگر از خانم های خانه دار بخواهیم یک روز بدون کمک گرفتن از ظروف پلاستیکی رنگارنگ در آشپزخانه، کارهای خود را انجام دهید قطعا نخواهند پذیرفت.
فقط کافیست یک روز از همان ابتدای صبح که از خواب بیدار می شوید شروع کنید به شمارش کارهای مرسوم روزمره که با استفاده از انواع ظروف پلاستیکی انجام می دهید تا انتهای شب، آن وقت شاید تعجب کنید که چقدر پلاستیک و مشتقات آن زندگی ما را مدیریت می کنند.
در این مقاله سعی داریم بطور کامل به بیان مزایا و مضرات ظروف پرکاربرد پلاستیکی بپردازیم و ببینیم چه داستانی پشت پرده نفوذ این صنعت به زندگی ماست. پس همراهمان باشید تا انتها و نظرات خود را برای ما بیان کنید.
عامل اصلی خطرناک بودن ظروف پلاستیکی چیست؟
جالب است بدانید که شیشه تنها ماده بسته بندی است که توسط سازمان غذا و دارو به عنوان GRAS در نظر گرفته شده است، یا به طور کلی از آن به عنوان بی خطر یاد می شود. به طور خلاصه این بدان معنی است که ظروف شیشه ای غذایی روی محتویات داخل آن اثر منفی نخواهند داشت. این امر به ویژه برای محصولاتی که می توانند به بسته بندی آن حساس باشند ، از جمله داروها یا الکل بسیار مهم هستند. گزینه های بسته بندی جایگزین مانند پلاستیک، اغلب می توانند مواد شیمیایی را از فرآیند تولید آن به داخل محتویات داخل منتقل کنند و به طور بالقوه محصول را به خطر می اندازد.
کاربرد بیسفول در ساخت ظروف پلاستیکی
بیسفول یک ماده شیمیایی است که به بسیاری از محصولات تجاری، از جمله ظروف غذا و محصولات بهداشتی اضافه شده است. این ماده نخستین بار در دهه 1890 کشف شد، اما شیمیدانان در دهه 1950 متوجه شدند که می توان آن را با ترکیبات دیگر ترکیب کرد تا پلاستیک های با استحکام و انعطاف پذیری بیشتر تولید کنند.
بیسفنول بیش از ۴۰ سال است در ساخت انواع پلاستیک برای سفت و سخت شدن آن استفاده میگردد. این ماده سمی است و موجب بسیاری از ناهنجاریهای غیرقابل جبران در بدن خواهد شد.
آیا بیسفول خطرناک است؟
1- موجب افزایش میانگین میزان چربیها و تولید هورمون انسولین در بدن میشود. این امر موجب می شود انسولین افزایش یابد، بدن در مقابل تاثیرات آن مقاوم شده و در نهایت موجب افزایش وزن و دیابت نوع ۲ خواهد شد.
2- در صورتی که غلظت بیسفنول زیاد باشد روی کیفیت اسپرم در مردان دارای تأثیر منفی بوده و در زنان نیز احتمال ناباروری را افزایش میدهد.
3- افزایش این ماده سمی در بدن مادران باردار نیز خطر بروز نارساییهای مادرزادی را در نوزادان افزایش میدهد. افزایش سطح این ماده شیمیایی در خون مادر باردار، احتمال نارساییهای عصبی، رفتاری را در نوزادان آنها تشدید مینماید.
4- بیسفنول به عنوان مختلکننده عملکرد غدد درون ریز نیز محسوب شده که سبب ایجاد اختلال در کار بیضهها، رشد مغزی، غدد سینهای و تخمدان ها شده و همچنین بر بافت دستگاه گوارش تاثیر منفی میگذارد.
5- سبب ایجاد اختلالاتی نظیر بیخوابی و بیحوصلگی شده و با مصرف طولانیمدت این ظروف، بعضی ترکیبات پرخطر آن همچون مونومر وارد مواد غذایی گردیده و منجر به بروز سرطان میگردد.
نقش فتالات در تولید پلاستیک
یکی از مواد شیمیایی که در ساخت ظروف پلاستیکی نقش مهمی را ایفا میکند، فتالات ها یا (استرهای اسید فتالیک) هستند. این مواد خطرناک معمولاً در تولید و ساخت محصولات PVC و سایر محصولات پلاستیکی اعم از بطریهای آب، قاشقهای پلاستیکی و ظروف یکبارمصرف مورداستفاده قرار میگیرد. بهطورکلی کاربرد این ماده سمی نرم کردن و دوام بیشتر مواد پلاستیکی است. ضمن اینکه تحقیقات نشان میدهد افزودن این ماده میتواند در ارزان شدن محصول نهایی مؤثر باشد.
چرا ظروف پلاستیکی پر کاربرد هستند؟
-
مقرون بصرفه برای تولید کنندگان
هنگام تولید هزینه تولید ظروف شیشه ای ارزان تر از ظروف پلاستیکی غذایی نمی شود. این ماده نازک و قابل انعطاف است، به این معنی که نقطه ذوب آن پایین تر از شیشه است. اگرچه این ممکن است از آسیب های زیست محیطی ناشی از چیدن روغن برای تولید پلاستیک بیشتر نباشد، اما مقایسه انرژی هزینه های لازم برای تولید شیشه بسیار زیاد است.
کامیون پر از ظروف پلاستیکی بسیار سبک تر از ظروف شیشه ای و یا آلومینیوم، فلز و... خواهد بود، به معنای کاهش سوخت و هزینه حمل و نقل. وزن کمتری نیز هنگام خرید کالای شما به دست مشتری ترجمه می شود. اگر محصول سبک باشد و به راحتی از داخل اتومبیل وارد شود، خرید به صورت عمده به صورت عمده گزینه ای در دسترس مشتریان است.
فشردن یک بطری پلاستیکی تجربه ای متفاوت از فشردن لیوان است. بطری بدون شکستن خم می شود، حتی اگر محکم بسته شود. این انعطاف پذیری فوق العاده بزرگی برای تولید کنندگان بسته بندی و حمل و نقل است. آنها می توانند محصول بیشتری را در فضای کمتری با استفاده از پلاستیک به جای شیشه بسته بندی کنند. فروشندگان ممکن است مایل باشند برای بسته بندی و فروش بیشتر محصولات، نسبت به خرید احساس حق بیمه و محافظت کمتری اقدام کنند، اما تنها در صورت حرکت فروش آنها.
-
سهولت استفاده از لیبل تبلیغاتی
از آنجایی که پلاستیک در مقایسه با انواع دیگر ظروف برای بسته بندی مثل شیشه و فلز به راحتی برچسب های تبلیغاتی را جذب کرده، این یک ویژگی بسیار مطلوب برای صاحبان صنایع است.
ظروف پلاستی در مجاورت انواع ظروف، دستگاه و.... به سرعت نمی شکند و ترک برنمی دارد و حتی نمی ترکد و این مسئله انواع ظروف پلاستیکی را برای مصارف روزانه در منازل و صنایع بسیار دلپذیرتر کرده است.
انعطاف پذیری و نشکن بودن پلاستیک در نهایت منجربه عمر طولانی و ماندگاری ظروف پلاستیکی می شود. این ویژگی صرفه اقتصادی بالایی را برای تولید کنندگان و صاحبان صنایع دارد.
-
مقرون بصرفه برای مصرف کنندگان
شما به عنوان مصرف کننده قطعا می دانید که هزینه خرید یک ظرف پلاستیکی در مقابل انواع ظروف چینی، شیشه ای و... بسیار کمتر بوده و این بصرفه است.
یکی از نکات جالبی که باید در مورد ظروف پلاستیکی بدانید این است که پلاستیک میتواند بوها و طعم اقلام ذخیره شده در آنها را جذب کند.
غذاهایی با طعمهای تند مانند کاری، سس مارینارا، سوپ گوجه فرنگی و سیر به راحتی در ظروف پلاستیکی جذب میشوند.
در حالی که ممکن است بو باقی بماند و ظروف را لکه دار کند، بو و لکهها را میتوان با صابون شست.
در حالی که سایر ظروف پلاستیکی ساخته شده از موادی مانند شیشه و فلز طعم را مانند ظروف پلاستیکی جذب نمیکنند اما بهتر است با این مواد غذایی استفاده شوند.
چه نکاتی در هنگام استفاده از ظروف پلاستیکی باید رعایت کرد؟
- از قرار دادن بطری پلاستیکی آب در فریزر برای انجماد به طور جدی پرهیز نمایید، زیرا این کار موجب آزادسازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی میشود.
- از قرار دادن ورقههای پلاستیکی بعنوان پوشش غذا در موقع گرم کردن آن در مایکروویو اجتناب کنید. زیرا به راحتی مواد شیمیایی موجود آن به داخل غذا انتقال یافته و سبب آلوده شدن غذا و در نتیجه سرطان زا شدن آن میشود.
- در موقع شست و شوی ظروف پلاستیکی، به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی استفاده کرد، زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب دیده و یا خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهند شد و موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا میشوند.
- در هنگام انتخاب و استفاده از ظروف پلاستیکی، کدهای درج شده روی آن را مورد توجه قرار دهید.
هر نوع ظرف پلاستیکی مناسب چه نوع استفاده ای است؟
۱ـ ظروف پلاستیکی حاوی پلیکربنات را که برای نگهداری مواد خوراکی تدارک دیده شدهاند در مایکروویو قرار ندهید.
۲ـ معمولا روی ظروف پلیکربناتی که حاوی بیسفنول آ هستند این علامت قید شده است:۷# که بهتر است آنرا به خاطر داشته باشید.
۳ـ از بطریهای شیشهای و یا فاقد بیسفنول آ برای شیردهی به کودکان استفاده کنید.
۴- زمان تهیه اسباب بازی پلاستیکی برای کودکان دقت کنید که پلاستیک آن فاقد بیسفنول آ بوده و سعی کنید اسباب بازیهای غیر پلاستیکی بخرید.
۵- در زمان شستن ظروف پلاستیکی از مواد شیمیایی قوی استفاده نکنید. زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب ببینند و خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهد شد، چون موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا میشود. از طرفیمحیط زیست نیز در امان نخواهد بود.
مهم ترین آسیب های ظروف پلاستیکی برای انسان
در کنار تمام مزیت هایی که برای ظروف از جنس پلاستیک در همین مقاله عنوان شد، باید بگوییم که شاید ورود پلاستیک به زندگی بشر در عصر حاضر بی تاثیر در رشد برخی از بیماری ها نباشد. در چندین مقاله مفصل می توان به مضرات و شرح کامل آنها پرداخت ولی در حال حاضر در این مقاله برخی از خطرناک ترین مضرات استفاده مکرر از ظروف پلاستیکی را توضیح می دهیم:
-
انتقال و استنشاق میکروپلاستیک
تحقیقات در حوزه تاریخچه پلاستیک نشان میدهد نگهداری و مصرف غذا در ظروف پلاستیکی موجب میشود تا انسان حدود ۷۴۰۰۰ ذره میکروپلاستیک را در طول یک سال ببلعد. هجوم این مقدار از میکروپلاستیک به درون بدن میتواند احتمال ابتلا به سرطان را در انسان و جانوران افزایش دهد. متأسفانه مصرف میکروپلاستیک برای خانمهای باردار خطرناکتر از سایر اقشار جامعه است چراکه امکان انتقال میکروپلاستیک از طریق جفت وجود دارد. انتقال میکروپلاستیک از طریق جفت به جنین میتواند زمینهساز بسیاری خطرات زیانبار نظیر عدم رشد کودک، عقبماندگی، اختلالات قلبی و غیره در او شود.
-
تداخل در تعادل هورمونی بدن
مواد شیمیایی مورداستفاده در ظروف پلاستیکی دارای نتایج طولانیمدت هستند. متأسفانه آنها قادرند در سیستم هورمونی بدن اختلال ایجاد کنند و موجب اختلال در عملکرد هورمونهایی نظیر استروژن، تستوسترون، پرولاکتین و غیره در بدن شوند. تداخل در هر یک از هورمونهای بیانشده زنگ خطری برای ناباروری و تولید نسلی با نقایص ژنتیکی است.
از دیگر مضرات ظروف پلاستیکی آشپزخانه ارزان بر سلامت انسان و خطرات ظروف پلاستیکی ارزان میتوان به خطر سقطجنین اشاره کرد. اگرچه چیزی به نام پلاستیک صد در صد ایمن وجود ندارد اما استفاده از ترکیبات فاقد بیسفنول و فتالات میتواند تا حد قابلتوجهی از بروز خطراتی نظیر خطر سقطجنین جلوگیری کند. همچنین بهتر است بانوان باردار حداقل برای نه ماه از استفاده ظروف پلاستیکی بیکیفیت باهدف سرو غذا، نگهداری غذا، ذخیرهسازی غذا و غیره اجتناب کنند و بهجای استفاده از این ظروف از ظرفهای سفالی، چینی، کریستالی و غیره استفاده کنند.
شاید یکی دلایل افزایش آمار سرطان در چند دهه اخیر در کنار هزاران دلیل مؤثر بر بروز بیماری سرطان، مصرف مداوم مردم از ظروف پلاستیکی بیکیفیت باشد. سرطان، چاقی، ضعف سیستم ایمنی، تأخیر در رشد کودکان و مشکلات گوارشی تنها بخشی از اختلالات و بیماریهایی هستند که در اثر استفاده از ظروف پلاستیکی در بدن انسان پدید میآید.
زمانی که طبیعت مملو از ظروف پلاستیکهای رنگارنگ شود، پس عجیب نیست که دیدن این صحنههای میتواند خطر ابتلا به بیماریهای تنفسی و روانی را در انسانها افزایش دهد. افسردگی و عدم تمرکز ازجمله بیماریها و اختلالاتی هستند که پیوند محکمی باوجود پلاستیکهای آلوده و رهاشده در طبیعت دارند.
شرایط استفاده ایمن از ظروف پلاستیکی
به خاطر داشته باشید که هر ظرف پلاستیکی دارای طول عمر است. طول عمر هر ظرف پلاستیکی در شناسنامه آن محصول حکشده است. از رو تقاضا داریم از ظروف پلاستیکی علیالخصوص ظروف پلاستیکی یکبارمصرف تنها به تعداد دفعات و طول عمر آنها استفاده کنید. چراکه مصرف مداوم از ظروف پلاستیکی میتواند منجر به پراکنده شدن میکروپلاستیک ها در محیط شود.
فرقی نمیکند از ظروف پلاستیکی باکیفیت استفاده میکنید یا بیکیفیت. بهطورکلی بهتر است از گرم کردن مواد غذایی درون ظروف پلاستیکی جدا خودداری کنید.
حتما قبل از استفاده از ظروف پلاستیکی آن را بشویید و از تمیز بودن شیارها، درب و اطراف آن اطمینان حاصل کنید، زیرا عدم توجه به این موضوع میتواند انتقالدهنده بسیاری از بیماریهای مختلف باشد.
پس از اتمام طول عمر ظروف پلاستیکی از آتش زدن یا رها کردن آنها در محیطزیست بپرهیزید. بهتر است ظروف و محصولات پلاستیکی از سایر زبالهها، تفکیکشده در سطل زباله خشک نگهداری شوند. خوشبختانه ظروف پلاستیکی قابل بازیافت هستند، ازاینرو میتوان آنها را وارد چرخه بازیافت کرد و بار دیگر از آنها استفاده نمود.
ظروف پلاستیکی چه بلایی به سر بدن ما می آورند؟
پلاستیکهای رایج که در هر خانهای یافت میشوند شامل بطریهای آبمیوه، ظرف کره بادام زمینی، بستهبندی پلاستیکی، ظروف پلاستیکی، ظروف غذای آماده، بطریهای پلاستیکی شفاف، ظروف ادویه، لیوان بچهگانه، و بطریهای پلاستیکی کودک هستند.
بسته به نوع کالا ممکن است پلی وینیل کلرید (PVC)، پلی استایرن (PS)، پلی کربنات و بیس فنول (BPA) در این محصولات وجود داشته باشد. این مواد شیمیایی مصنوعی با بسیاری از مشکلات سلامتی، از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی و ناهنجاریهای تولید مثل مرتبط است.
تجمع مواد پلاستیکی به ویژه ظروف یک بار مصرف، بطری ها و پاکت های پلاستیکی در گوشه و کنار طبیعت نشان از بی توجهی یا کم توجهی به خطرات ناشی از این مواد برای انسان و سایر موجودات زنده است. مواد پلاستیکی قابلیت تجزیه توسط موجودات زنده از جمله میکروب ها را ندارد و یا سرعت تجزیه آنها بسیار پایین است و به همین علت برای سالیان طولانی در طبیعت باقی می مانند.
با این وجود عوامل فیزیکی مثل نور خورشید باعث خرد شدن مواد پلاستیکی به ذرات ریزتر و ریزتر میشود. زمانی که قطر این ذرات به کمتر از ۵ میلیمتر برسد به آنها میکروپلاستیک یا ریزپلاستیک گفته میشود. در ظاهر پلاستیک از محیط حذف شده است ولی در واقع آنها به نقطه ای رسیدهاند که میتوانند سلامت انسان را به خطر بیندازند.
ورود ذرات پلاستیکی به بدن با نوشیدن آب
ذرات پلاستیکی میتوانند از طریق آب آشامیدنی به بدن انسان وارد شوند. علاوه بر این، تجمع مواد پلاستیکی در بدن جانوران باعث انتقال آنها از طریق زنجیره غذایی به انسان شده که می تواند سلامت انسان را تهدید کند. این ذرات به دلیل خواص شیمیایی خود مواد سمی و خطرناکی مثل آلاینده های آلی را نیز از محیط جمع کرده و با خود به زنجیره غذایی وارد می کنند.
مواد پلاستیکی بسیاری از ویژگی های خود را مدیون مواد افزودنی هستند که به آنها اضافه شده است. به دلیل نبود اتصال محکم بین پلاستیک و این مواد افزودنی، این مواد که گاهی بسیار خطرناک هستند به راحتی از پلاستیک به محیط نشت می کنند. اگر مواد افزودنی خطرناک در ساختار ظرف پلاستیکی حاوی مواد خوراکی بر اثر گرما آزاد شوند، از طریق مصرف ماده غذایی وارد بدن خواهند شد. ذرات پلاستیکی در دستگاه گوارش، یا مواد سمی که با خود به بدن انسان وارد می کنند، خطرات استفاده بی رویه از این محصولات را یادآور می شوند.
تأثیرات نامطلوب پلاستیک بر سلامتی انسان بسیار زیاد است. سرطان، دیابت، التهاب مزمن و بیماری های مختلف ایمنی تنها چند نمونه از موارد شدید است که به طور بالقوه ناشی از پلاستیک و اجزای سمی آن است. مشکلات بهداشتی مختلف انسان مانند سوزش در چشم، نارسایی بینایی، مشکلات تنفسی، اختلال عملکرد کبد، بیماری های پوستی، مشکلات ریه، سردرد، سرگیجه، تأثیر هنگام تولد و مشکلات دستگاه گوارش، ممکن است بخاطر استفاده از پلاستیک باشد.
برخی از مضرات ظروف پلاستیکی بر بدن انسان
بخشی از اثرات مواد پلاستیکی بر سلامت انسان شامل مسمومیت با موادی مانند سرب، کادمیوم و جیوه، سرطان زایی، اختلال در غدد درون ریز است که می تواند منجر به سرطان، نقصهای مادرزادی، اختلال در سیستم ایمنی و مشکلات رشد در کودکان شود.
تحقیقات دانشمندان آمریکا که یک دهه به طول انجامید نشان داد، استفاده مردم از بطریهای آب معدنی، نوشیدن نوشابهها و آبمیوهها در لیوانهای پلاستیکی، قرار دادن خریدهای روزانه در پلاستیک به خصوص خریدهایی که مانند میوه، سبزی و نان محفظه بسته بندی ندارند، موجب اختلال در هورمونها میشود و بیماریهایی همچون سرطان، دیابت و اوتیسم به بار میآورد.
مواد پلاستیکی که در دوران حاضر در ساخت اسباب بازی، مواد آرایشی و حتی پوشاک ورود پیدا کرده، سلامتی کودکان و نوجوانان را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
آسیبهای عصبی، مشکلات رفتاری، چاقی، ناباروری مردان و اندومتریوز که این روزها در زنان سراسر جهان بسیار شایع شده، نتیجه استفاده از مواد پلاستیکی در عصر تکنولوژی است.
آسیب ظروف پلاستیکی به محیط زیست
تجزیه پلاستیک در طبیعت، بین یکصد تا هزار سال طول میکشد. این یعنی حتی اگر یک بطری آب معدنی در طبیعت رها کنیم، شاید تا هزار سال دیگر همانجا باقی بماند. گاهی پرندگان و سایر موجودات این پلاستیکها را میخورند و باعث میشود تا جان آنها در معرض خطر جدی قرار بگیرد.
پلاستیک ها به شکل ماکروپلاستیک ها یا پلاستیک های درشت نیز برای جانوران خطرآفرین هستند. در بسیاری مناطق با جانوران خشکیزی یا آبزی روبرو می شویم که در میان زباله های پلاستیکی مثل توری ها و طناب های پلاستیکی به دام افتاده اند. در بسیاری موارد این اتفاق باعث مرگ آن جانور می شود. بلعیده شدن مواد پلاستیکی توسط جانوران که با مسدود کردن دستگاه گوارش مرگ جانور را در پی دارد، دیگر معضل پلاستیک برای جانداران است.
از آنجا که پلاستیکها موادی از جنس طبیعت نیستند، هیچ آنزیم طبیعی برای تجزیه و بازگرداندن آن به طبیعت وجود ندارد. چنین است که چیزهای پلاستیکی سالیانی طولانی باقی میمانند و موجب زشت شدن چشماندازها، گرفتگی مجراهای گوارشی و تنفسی جانوران، آلوده شدن پهنههای آبی به میکروپلاستیک (ذرههای نادیدنیِ پلاستیک) که ممکن است سبب بروز بیماریهای خطرناک شود، و ایجاد اختلال در فعالیت طبیعی گیاهان میشود. فرایند تولید پلاستیک هم به علت آن که مادهی اولیهی آن نفت است و همچنین به علت انرژیای که صرف تولید می شود، آلوده کنندهی محیط زیست است.
نتیجه گیری
سعی کردیم که در این مقاله مهم ترین مظرات و خطراتی که مصرف ظروف پلاستیکی برای انسان و دیگر موجودات دارد را شرح دهیم. با این حال این صنعت با سرعت بسیار زیاد در حال فرا گرفتن تمام ابعاد زندگی بشر است و هیچ چیز مانع آن نیست. در این میان وظیفه ما به عنوان مصرف کننده تنها دقت نظر داشتن در نوع استفاده از ظروف پلاستیکی و همچنین کنترل و مدیریت کردن میزان مصرف است و در هر جایی که انتخاب متنوع داشتیم قطعا در بین گزینه هرگز به سراغ ظروف پلاستیکی نرویم.
وظیفه اصلی بر دوش صاحبان صنایع و مدیران و مقامات است که سعی کنند با تلاش و تحقیقات گزینه های بهتری را در مقابل پلاستیک به مرحله تولید برسانند و به سرعت جایگزین ظروف پلاستیکی نمایند.